Fotografije: Marijan Baroš

Rinus Van de Velde studirao je skulpturu na Univerzitetskom koledzu KdG – Karel de Grote (Sint Lukas Antwerp) u Antverpenu, gde je diplomirao 2006. godine; formalno obrazovanje nastavlja tokom dvogodišnjih postdiplomskih studija na Institutu HISK u Gentu (2009 - 2010) i izlaže od 2008. godine na brojnim samostalnim i grupnim izložbama u Belgiji i inostranstvu. Uprkos primarnom interesovanju za skulpturu u najranijem periodu svog profesionalnog formiranja, Van de Velde brzo uviđa da je crtež osnovni i skoro isključivi medij njegovog umetničkog delovanja. Publika, koja je ranije imala priliku da se upozna sa njegovim radom u galerijskim, muzejskim i nezavisnim izložbenim prostorima kao i na međunarodnim sajmovima umetnosti, navikla je na autentičnu crno-belu Rinusovu "sliku sveta" koju je on kontinuirano razvijao tokom poslednjih pet godina.

Za razliku od dosadašnje izlagačke prakse, prepoznatljive i uobičajene za Rinusa Van de Veldea na njegovim izložbenim nastupima u Belgiji i inostranstvu, Zrenjanin će biti jedna od prvih kulturnih sredina u kojima se publika susreće sa "novim" Rinusom Van de Veldeom, drugačijim od svih "prethodnih". Izložba je svedena na samo nekoliko artefakata raspoređenih u fizičkom i virtuelnom prostoru Savremene galerije: na zidovima izložbenog prostora galerije, na stranicama štamparskog prostora kataloga, u digitalnom prostoru ekranske slike, u individualnom mentalnom prostoru gostujućeg (ali odsutnog) umetnika i u optičkom polju svakog prisutnog posetioca njegove izložbe. Crtež nečitkog pisma ("Dear", 2011), sakriven, skoro jedva primetan, ali dostupan na domak ruke i uvek tu, u komšiluku, pred našim zamagljenim očima; drugi crtež ("after a few days in our new cave", 2010), čija jeftina fotokopija - uništena, izgužvana, "nebitna", bačena u najnezanimljiviji ugao galerijske ćelije – ostaje toliko izolovana i jedva vidljiva u izložbenom prostoru da se po njoj samo sakuplja prašina. Još jedan crtež, zidni, kamufliran jezikom u tekstualni zapis, u pismo imaginarnog autora pod pseudonimom "Rinus Van de Velde" upućeno drugom imaginarnom autoru (pod nazivom "Marcus"); ovaj maskiran crtež igra ključnu ulogu u izložbenom postupku: ulogu pisanog dokumenta kao dokaznog materijala u procesu (eng. "trial") koji se, u stvari, nikada nije dogodio niti će se ikada dogoditi.

I to je sve.

Zbog čega je onda neophodno pokazivanje i izlaganje (slika, fotografija, video-snimaka, fotorobota, javnih poruka, procesa njihove konstrukcije ili bilo čega drugog što zaslužuje, ili bi moglo da zasluži, pažnju javnosti)? Možda je ključni termin u ovom pitanju onaj koji se odnosi na pojam pokazivanja i fenomen izlaganja – vizuelnog, naravno - izlaganja kao načina prikazivanja, kao prikazivanja ličnog odnosa prema svetu "prikazivanjem prikazivanja"?

Čemu izložba? "... Da li to zaista mora da bude izložba? Jer neće je biti", pita se i istovremeno konstatuje, već na samom početku svog pisma upućenog imaginarnom kustosu, imaginarni umetnik pod izmisljenim imenom "Rinus Van de Velde". Ovaj (fantomski) potpisnik (realnog) teksta objavljenog na dva mesta u kontekstu zrenjaninske izložbe - u katalogu i na zidu galerije - javno priznaje svoju impotentnost da nastavi sa daljom produkcijom crteža, onakvih kakve su hiljade njegovih poštovalaca i kupaca navikle da gledaju, biraju, kupuju i poseduju u svojim kolekcijama. Ne može, ne želi, neće. U redu. Ali, da li on ima pravo na to: pravo da ne pokazuje, pravo da ne izlaže, pravo da se povuče (makar privremeno, jer mu je svega dosta)?

Jedan mogući odgovor na ovo pitanje može nam dati samo umetnik lično. Druge mogućnosti slobodnog zaključivanja ostaju na raspolaganju svakom posetiocu izložbe ponaosob. Između ovih subjektivnih zaključaka, pozitivnih ili negativnih, pitanje prava na (ličnu ili kolektivnu) odluku o povlačenju postavićemo i specijalnom gostu na otvaranju izložbe u Zrenjaninu – profesionalcu iz oblasti zakona. Ne možemo, na kraju krajeva, zaboraviti na jednu naizgled banalnu ali važnu i veoma zanimljivu stvar: jezik. Pored konvencionalnog poistovećivanja sa izložbenim predmetima u muzejskim, galerijskim i izlagačkim institucijama i kontekstima, imenica eksponat (eng. "exhibit") - u legalnom smislu - označava još nešto: dokument ili predmet priložen i prepoznat u nekom sudskom postupku kao dokaz (dokazni materijal, zakonski predmet, eksponat), odnosno dokument koji je obeležen nekim slovom ili brojem da bi, tako identifikovan, bio pridodat već napisanom iskazu (izveštaju) na koji se odnosi. Ako u legitimnoj travestiji jezičkih značenja eksponati (umetnički i zakonski) imaju već uspostavljen semantički odnos, onda se na Rinusovoj izložbi u Zrenjaninu suočavamo sa izložbenim formatom koji u prvi plan stavlja neraskidivu povezanost kulturne i legalne prakse jednog društva, odnosno međuzavisnost u kojoj se ogleda nemogućnost "bekstva" kulture svakodnevnog života od zakonskih pravila kojima je to društvo, na manje ili više vidljiv način, podređeno i uslovljeno.

Jedna moguća radikalna interpretacija radova Rinusa Van de Veldea sastojala bi se u odbijanju njihovog crtačkog identiteta: oni su, svaki pojedinačno i svi zajedno, samo kadrovi nezavršenog filma (možda cenzurisanog, nekada davno, ili nikada javno prikazanog). Oni su kadrovi bačene i izgubljene celuloidne trake čiji "telesni ostaci" još uvek nisu ekshumirani iz Platonove pećine kako bi, jednom kompletirani, mogli biti projektovani na velikom platnu, pred velikom publikom. To je publika koja konačno (bez velikog ponosa) zaslužuje, nakon svih godina ćutanja, da se suoči sa sopstvenom prošlošću - ali na malo drugačiji način.

Zaustavite pogled. Tu, u svom komšiluku. Vi koji ste odavde. Ali i vi drugi, koji niste. Zagledajte se dobro: u sliku zajedničke prošlosti, u odraz te slike u ogledalu sadašnjosti. I budućnosti.

I razmislite. Dobro razmislite.

Marko Stamenković